Ook in de jazzwereld bestaan de zogenoemde unsung heroes. Jazzmusici die jarenlang professioneel, gedisciplineerd en met grote kwaliteit werkten, maar nooit de erkenning kregen die zij verdienden.
Terwijl de sterren de aandacht opeisten, bleven zij op de achtergrond. In Jazz In De Schaduw richt jazzschrijver en journalist Jeroen de Valk zich op deze onderbelichte jazzmusici die (tijdelijk) in Nederland woonden en werkten. In de vijftien portretten gaat het over jazzmuzikanten die zelden of nooit in de media verschenen, ondanks hun onmiskenbare kwaliteiten. Muzikanten die wel degelijk zichtbaar en hoorbaar waren – op podia, radio en plaat – maar die door publiek en pers structureel over het hoofd zijn gezien.
Zijn alle geportretteerden echt onderbelicht?
Over die stelling valt te discussiëren. Namen als Barry Block en Sandy Mosse zullen bij het grote publiek inderdaad weinig bellen doen rinkelen. Maar Paul van Wageningen was binnen de latin-jazz, onder meer bij de familie Escovedo, een zeer gewaardeerde muzikant. En Ack van Rooijen, trompettist en bugelspeler, overleed in 2021 als een geliefd en gevierd jazzmusicus. Helemaal opmerkelijk is het afsluitende hoofdstuk over Chet Baker. Hoewel hij een tijd in Nederland woonde, kun je moeilijk volhouden dat Baker een onderbelichte jazzmuzikant was.
Terecht eerherstel voor vergeten jazzmusici
Toch doet deze discussie weinig af aan de waarde van het boek. De vijftien geportretteerden verdienen zonder twijfel meer erkenning. Het lezen roept zelfs een ongemakkelijke vraag op: hoe hebben wij – jazzliefhebbers, luisteraars én pers – deze musici zo lang over het hoofd kunnen zien? Ze waren actief, maakten opnames en speelden met grote namen, maar verdwenen toch uit het collectieve geheugen.
George Johnson: een bijna-legende
Het boek opent met George Johnson (Grand Rapids, 1913), een altsaxofonist die ooit werd genoemd in één adem met Charlie Parker en Benny Carter. Johnson bracht het grootste deel van zijn carrière door in Europa, terwijl zijn vrouw het gezin financieel overeind hield – iets wat hem zichtbaar frustreerde. De Valk schetst hem als een onzekere man, die later werd herinnerd als een ‘moeizaam musicerende bejaarde’. Dichter Jules Deelder vatte zijn leven treffend samen in een gedicht. Johnson overleed in 1996, vrijwel anoniem, in Velsen-Noord.
Victor Kaihatu: geniale bassist in de schaduw
Een van de meest indringende hoofdstukken is gewijd aan Victor Kaihatu, door De Valk omschreven als een ‘geniale bassist’. Zijn Molukse achtergrond en de harde ontvangst van zijn familie in Nederland na de soevereiniteitsoverdracht, drukten een zwaar stempel op zijn leven en wereldbeeld. Kaihatu nam muziek uiterst serieus en was streng voor zijn conservatoriumleerlingen. Toch spreken oud-studenten met groot respect over hem. Hij was veelvuldig te horen op radio en televisie, maar altijd op de achtergrond.
Onzichtbaar maar onmisbaar in de Nederlandse muziek
Victor Kaihatu speelde mee op studio-opnames van onder anderen Martine Bijl, George Baker (Little Green Bag) en Nina Simone. Zijn bas is bovendien te horen in de herkenningstunes van All You Need Is Love en Studio Sport. Ook werkte hij samen met Misha Mengelberg, Willem Breuker en Nedly Elstak. Bij zijn crematie in 2014 werd gemusiceerd door onder anderen John Engels en Ferdinand Povel. Zoals De Valk droog noteert: het onbekrompen schenken van kopstootjes volgde, geheel in Kaihatu’s geest.
Conclusie: een waardevol jazzboek
Jazz In De Schaduw is meer dan een verzameling muzikale portretten. Het is een zorgvuldig geschreven monument voor een jazzgeneratie die langzaam verdwijnt. Naast Johnson en Kaihatu komen onder meer Bert Brandsma, Leo Janssen, Kenny Napper en Tommy ‘Madman’ Jones aan bod. Dankzij De Valks heldere stijl en kritische afstand wordt het nergens een droge opsomming. Integendeel: dit jazzboek leest prettig, informatief en zet aan tot herwaardering van vergeten jazzmusici.
DIETMAR TERPSTRA
Openingsfoto van Victor Kaihatu: met dank aan Nedelands Jazz Archief / Allard Pierson
Jazz In De Schaduw – Jeroen De Valk (Uitgeverij Aspekt) is verkrijgbaar via deze link
