De Braziliaanse muzikant Hermeto Pascoal overleed op 13 september in het bijzijn van familie. Hij werd 89 jaar. Hij speelde met Miles Davis en stond bekend als ‘The Sorcerer’, omdat hij muziek wist te ontlokken aan alles: van biggetjes tot met water gevulde ketels.
Tekst: redactie Jazzism | Foto’s: Gabriel Quintao
De volgende tekst is een extract uit het profiel van Hermeto Pascoal dat Peter Schong voor Jazzism 3-2022 schreef.
Hermeto Pascoal groeide op in een muzikaal gezin in het Braziliaanse platteland. Ondanks zijn albinisme en slechte zicht werd hij een fenomeen met de bijnaam ‘O Bruxo’. Zonder radio of elektriciteit luisterde hij naar vogels en kikkers, en bouwde van takken zijn eerste fluitjes. Alles kon bij hem instrument worden: theepotten, speelgoedberen, zelfs zijn baard. Zijn muziek was een smeltkroes van jazz, rock, klassiek en Braziliaanse volksmuziek, altijd delicaat en intuïtief.
Intuïtief componist
Pacoal smeedt avant-garde jazz, rock, klassiek en traditionele Braziliaanse volksmuziek samen tot een idiosyncratisch, organisch geheel. Hoewel het moeilijk te duiden is waar de compositie ophoudt en de improvisatie begint. Zijn muziek is geen ongecontroleerde kakofonie, maar ingenieus met mantra-achtige patronen. Hoe lyrisch en complex het ook is, de muziek is altijd van een delicate schoonheid.
Hij wees conventionele muziektheorie af: ‘Alles is geluid. Ik kan wel noteren, maar het gaat erom dat musici het voelen en hun eigen weg vinden.’ Hij noemde zijn werk ‘universele muziek’, waarin improvisatie en intuïtie centraal stonden. Voor hem was muziek een natuurkracht, nooit een vastgelegde formule.
Doorbraak
Zijn internationale carrière kreeg vaart in 1970, toen hij op uitnodiging van Airto Moreira naar New York ging. Via Moreira en diens vrouw Flora Purim raakte hij verbonden met de frontlinie van de jazzrock. Aan zijn debuutalbum Hermeto (1970) werkten grote namen mee als arrangeur Gil Evan, bassist Ron Carter, trompettist Thad Jones en fluitist Hubert Laws. Pascoal speelde zelf mee op Donald Byrds Electric Byrd en leverde 2 composities voor Miles Davis’ Live-Evil (1971). Davis noemde hem ‘de meest indrukwekkende muzikant ter wereld’.
Hoogtepunten
Hermeto Pascoal bleef actief als sessiemuzikant in Brazilië, onder meer op Antônio Carlos Jobims Tide (1970). In 1977 verscheen zijn invloedrijke Slaves Mass. Op het Montreux Jazz Festival van 1979 schitterde hij naast Elis Regina en met zijn eigen band, gedocumenteerd op Ao Vivo Montreux Jazz. Zijn groep O Grupo, opgericht begin jaren 80, werd zijn vaste band voor meer dan 10 jaar en stond bekend om lange, hypnotische stukken vol lyrische solo’s en ritmische rijkdom.
Erfenis
Brits label Far Out Recordings herontdekte de laatste jaren veel onbekend materiaal, waaronder het livealbum Planetário Da Gávea (1981), dat pas in 2023 verscheen. Ook bleef Pascoal tot op hoge leeftijd nieuwe muziek maken, zoals Hermeto Solo: Por Diferentes Caminhos (2022). Hij trad wereldwijd op, gedreven door een ontembare energie: ‘De universele muziek geeft me kracht. Ik voel gewoon alles wat ik doe.’
Paradijsvogel
Hermeto Pascoal was een zeldzaam muzikant die conventies doorbrak en muziek tot een organische levenswijze verhief. Hij leerde generaties om te luisteren naar hun intuïtie en zichzelf niet te herhalen. Zijn spel verbond natuur, mens en kosmos – een paradijsvogel die geen hokje duldde. Zijn nalatenschap blijft voortleven in talloze opnamen en in de vrijheid waarmee hij muziek definieerde: niet als noten op papier, maar als pure levensadem.
