Klassiek-violist Jean-Luc Ponty werd verliefd op jazz. Improviseren was voor hem een openbaring. Volgens de gevestigde orde was de viool ongeschikt voor de jazzgenres. Maar Ponty vond zijn weg en werd een icoon.
Tekst: Jeffrey Dekker | Foto: Kevin Raymond
Jean-Luc Ponty groeide op in een muzikaal gezin. Vader Yves was vioolleraar, moeder Marcelle gaf pianoles. Al als 5-jarige begon Jean-Luc viool en piano te spelen. Toen hij 11 was, moest hij van zijn vader kiezen: ‘Je kunt beter op één instrument focussen. Anders blijf je beide middelmatig.’ Ponti koos voor de viool: ‘Die voelde ik als een verlengstuk van mijn lichaam. Hoewel ik van de viool hield, was violist worden niet mijn droom. Mijn levensdoel was componist en dirigent worden. Daarvoor had ik de viool als middel nodig.’
Te jong
Om toegelaten te worden tot de opleiding compositie aan het Conservatoire National Supérieur de Musique de Paris, moest hij al een bepaald niveau op zijn instrument hebben en een minimumleeftijd. ‘Met mijn 12 jaar was ik te jong. Daarom volgde ik eerst een klassieke vioolopleiding. En nam ik tegelijkertijd 2 jaar privélessen in compositie.
Het orgel en Olivier Messiaen
De favoriete componisten van Jean-Luc Ponty zijn Bach, Cesar Frank en de Franse impressionisten, onder anderen Debussy en Ravel. ‘Maar ook Stravinsky was een van mijn idolen’, vertelt hij. ‘Mijn moeder speelde iedere zondag orgel in een kerk in Avranche, waar ik ben opgegroeid. Ik hield veel van het kerkorgel. Mijn moeder had de sleutels van die kerk, dus als er niemand in de kerk was, speelde ik op het orgel. Ik was een groot fan van Olivier Messiaen. Hij was niet alleen een fantastische componist, maar ook een geweldige organist. Zijn akkoordwisselingen waren voor mij een enorme inspiratiebron. Hij speelde iedere zondag in de kerk L’Église de la Sainte Trinité in Parijs.’
Twee jobs
Nadat Ponty was afgestudeerd aan het conservatorium, kreeg hij een vaste aanstelling als klassiek violist in het symfonieorkest Concerts Lamoureux. Ponty over die tijd: ‘Overdag speelde in het orkest, maar ’s avonds had ik gigs in jazzclubs in Parijs. Zo rolde ik de jazzwereld in. De muziek paste zowel bij mijn persoonlijkheid als bij mijn identiteit als muzikant. Ik werd vooral aangetrokken door het element improvisatie. Omdat het zwaar was om altijd te spelen, moest ik kiezen. Het werd jazz. Wel een gok, maar het voelde goed.’
Keerpunt
De violist speelde 7 jaar lang traditionele jazz. ‘Ik speelde jazzstandards, vele gebaseerd op populaire liedjes uit Broadway-musicals. Maar dat kon ik niet mijn hele leven blijven doen. Ik miste vooral de poëtische en lyrische aspecten van klassieke muziek. Toen kreeg ik een uitnodiging om samen te werken met rockmuzikanten. Dat was een keerpunt. Ik begon mijn eigen muziek te creëren, waarin ik mijn ervaringen in de klassieke muziek, jazz en rock kon integreren.’
Geluidseffecten
‘Ik zocht naar futuristische geluiden. Rond 1973 ontwierpen technici elektronische instrumenten zoals synthesizers en geluidseffectapparaten voor de elektrische gitaar. Sommige van deze apparaten bleken heel goed te werken met mijn elektrische viool. Enkele van deze geluidseffecten zetten me aan tot componeren. Dat doe ik meestal op toetsen waarbij ik afwisselend begin met het akkoordenschema of de melodie. Soms komt alles tegelijk, alsof het niet uit mijzelf komt maar uit het universum. Het gebeurde een keer in een park in Rio de Janeiro. Ik schreef alles meteen op toen ik in het hotel terugkwam.’
Live improviseren
De meeste composities op de albums van Jean-Luc Ponty zijn door hemzelf geschreven. ‘Live op het podium improviseren wij veel’, zegt de violist. ‘Natuurlijk creëren we geen totaal nieuwe stukken, maar gebruiken structuren zoals in klassieke muziek. Ieder instrument speelt zijn eigen partituur zoals ik het heb geschreven. Maar er zijn altijd delen waarin we spontaan iets bedenken. Bijvoorbeeld in een solo of met zijn allen improviseren op dezelfde structuur. Net als in jazz, gebaseerd op melodie en de akkoordwisselingen.’
Metafysische wereld
Spelen voor publiek vindt Jean-Luc Ponty heel anders dan spelen in een opnamestudio. ‘Ik geniet van de interactie met het publiek. Ik uit me op een manier die niet enkel vanuit mij komt, maar misschien wel vanuit het universum. Als het publiek daarop reageert, is dat altijd een geweldige ervaring. Voor mij behoort muziek tot de metafysische wereld. Het is een manier om overal ter wereld te communiceren met mensen.’
